Një vendim që kërkon vëmendje

Më 2 prill, ndërkohë që media botërore po ndiqte me një vëmendje të veçantë deklarimet politike në G20 apo një - dy ditë më vonë në Samitin e NATO-s, presidenti i Bankës Qendrore Evropiane Trishe (Jean-Claude Trichet) shpalli vendimin e ri të reduktimit të normave të interesit në nivelin 1.25%. Që për fat të keq nuk tërhoqi fare vëmendje publike e mediatike...

Normat e interesit

Normat e interesit kanë ndikim të drejtpërdrejtë në financat e gjithsecilit, pavarësisht që bëhet fjalë për kreditim apo huadhënie bankare hipotekare, për karta krediti apo interesa depozitash. Por politikat në lidhje me ta nuk kanë gjithmonë të njëjtën kahe...
P.sh., Banka e Anglisë, ka stimuluar reduktimin e tyre. Kështu, konkretisht, normat e interesit kanë pasur një ecuri të tillë: në tetor 2008 nga 5.0% në 4.5%, në nëntor nga 4.5% në 3.0%, në dhjetor nga 3.0% në 2.0%, në janar 2009 nga 2.0% në 1.5%, në shkurt nga 1.5% në 1.0% dhe, së fundi, interesat bankare kaluan aty nga 1.0% në 0.5%. Pra, u arrit në një normë të tillë apo në këtë kufiri të poshtëm, të paktën për tani. Madje, pritet për të mbajtur këtë normë interesi për një kohë të përcaktuar, duke e konsideruar atë si një masë drastike, krejt të paimagjinuar kohë më parë. Gjithmonë, me bindjen apo synimin të një shtyse të fortë për ekonominë!

Pra, pritet që këto norma do të mbeten të pandryshuara për disa muaj në vazhdim, madje mendohet se një gjë e tillë mund të vazhdojë deri në fillim të vitit 2010, në pritje të një shkëndije konkrete rimarrjeje vete, por dhe duke konsideruar apo kapërcyer rrezikun e deflacionit. I gjithë ky proces reduktimi të shpejtë të normave të interesit si objektiv bazë kishte shmangien e recensionit, megjithatë deri më tani një operacion i tillë nuk ka prodhuar atë që pritej. Edhe sot vazhdon të mendohet që duhen mbajtur këto reduktime, me synim të qartë nxitjen apo restaurimin e rritjes ekonomike, pa harruar pasqyrimet e mundshme apo shqetësimet e pritshme të lidhura me deflacionin.

E njëjta logjikë ekonomike-bankare është vënë re praktikisht kudo. Në SHBA, Rezerva Federale, reduktoi normat zyrtare të interesit në intervalin 0% - 0.25%, në 17 dhjetor, kurse Japonia ka kohë që ka arritur deri në reduktimin e tyre në nivelin prej 0.1%. Në këtë rrugë ka ecur dhe Banka Qendrore Evropiane, por më me kujdes dhe njëfarë hezitimi. Së fundi, më 2 prill 2009, me gojën e presidentit të saj, ajo deklaroi kalimin e normave të interesit në nivelin prej 1.25%. Edhe pse nga mjaft specialistë ajo u konsiderua akoma një normë e lartë, vetë Trishe nuk përjashtonte mundësinë që mund të shkohej së shpejti edhe poshtë kësaj norme të ulët interesi. Bile, kjo bankë prej kohësh është kritikuar për njëfarë hezitimi dhe vonese të shfaqur kundrejt operacioneve të zvogëlimit të normave të interesit të krahasuar me “tempon” dhe shpejtësinë e shfrytëzuar nga Rezerva Federale apo nga Banka e Anglisë. Fillimisht me synimin e bllokimit të recensionit dhe më tej të fuqizimit të gjitha shtysave për rimëkëmbje ekonomike, duke mbajtur nën mbikëqyrje edhe vetë inflacionin që duhet të rezultojë nën objektivin prej 2%.

Por ç’mund të thuhet në këto kushte për Bankën e Shqipërisë? A duhet të vonohet ende ajo si në zvogëlimin e fundit të normave të interesit? A duhet të ndërhyjë ajo përsëri tek normat e depozitave apo mund të presë më tej?! Aq më tepër dhe në kuadër të transparencës me publikun apo klientin. Jo për të arritur ato norma minimale interesi të përmendura në rastet e mësipërme por, të paktën, për ta bërë sa më pak të kushtueshme paranë tonë!...  

Inflacioni apo deflacioni?

Muaj më parë pikësynimi kryesor në mjaft vende, përfshi dhe Shqipërinë, ka qenë ai i kontrollit të inflacionit. Por, ndryshe nga ajo situatë, në këtë periudhë të fundit zhytja e çmimeve për naftën (nga afro 150 dollarë për fuçi në atë prej afro 40 dollarësh) ka luajtur një rol parësor në mjaft çmime të tjera mallrash e shërbimesh. Por, ama, pa lënë mënjanë dhe ndryshime të tjera, si p.sh. ato të lidhura me çmimet e drithërave. Të gjitha këto ndryshime kanë filluar apo do të mund të ndikojnë fuqishëm në muajt të ardhshëm. Bile, deri duke “avulluar” inflacionin, aq sa një frikë reale po bëhet deflacioni në shumë vende të zhvilluara.

Kur Japonia u përball me krizën bankare, më 1989, ajo krizë u pasua nga një deflacion problematik dhe nga norma interesi që u reduktuan gati deri në vlerën zero në fund të viteve ‘90-të. Qëllimi ishte për të krijuar një shtysë, pra dhe një inflacion të ri në ekonomi.
Po kështu, në Britani, në shtator 2008, ekonomistët prisnin që normat e interesit të zbrisnin deri në 3.5% në fund të atij viti. Bile, nuk mungonin dhe mjaft politikanë e analistë që rekomandonin një rritje të shpejtë të këtyre normave. Ndërkohë që rezultoi e kundërta, bile u arrit deri në një ulje prej afro 1.25% të normave të interesit. Ka shumë mundësi që shumë shpejt në kushte të tilla, në vend të inflacionit, një problem në vete të bëhet deflacioni, sidomos për disa ekonomi kryesore botërore (përfshirë në vend të parë SHBA-në dhe disa vende kryesore të BE-së).

Ndërsa, në Shqipëri, situata nuk duket ende e qartë përkundrejt kahes inflacion-deflacion. Kjo, mbi të gjitha, sepse një shqetësim në vete për kushtet shqiptare janë prirjet aktuale që po ekspozohen në kurset e shkëmbimit lek-euro dhe lek-dollar, sidomos i pari. Një dobësim i mëtejshëm i lekut bëhet më i rëndë dhe mund të pasqyrohet me pasoja tepër negative në lojën e çmimeve, pra dhe në vetë forcën blerëse të shumicës së familjeve shqiptare...
 
Po shtypja e parave të reja?

Futja apo derdhja shtesë e parave të reja në sistemin financiar, tej normave të zakonshme, i ngjet një injeksioni shpëtimi në trupin e një pacienti të sëmurë. Sepse paraja e re duket sikur mund të sjellë ca lehtësime të para, por, nga ana tjetër, teprimi me të mund të rezultojë me pasoja tepër të rrezikshme për një ekonomi të brishtë si kjo e jona. Këtu, natyrisht, nuk bëhet fjalë, për futjen normale në treg të parasë së “re”, të kushtëzuar prej rritjes ekonomike e nivelit mesatar të inflacionit apo dhe prej një përqindjeje minimale “gatishmërie” disa për qindëshe. Por, bëhet fjalë pikërisht për rastet kur kalohen këto kufij. Aq më tepër kur në lidhje me këtë injeksion, trysnia apo ndikimi politik janë krejtësisht të gabuar!

Përgjithësisht, në raste të tilla, duken të mundshme dy rrugë: një mënyrë që lidhet me disa asete konkrete, ndërsa tjetra është ajo që lidhet me kesh-in, por pa e shkëmbyer atë me diçka tjetër. Por, në rastin e dytë, pa kujdesin e duhur dhe duke shkelur kufirin e lejuar, mund të kalohet deri në një deflacion apo hiperkrizë. Madje, çdo lloj “shpëtimi” apo tip “komardare”, me anë të një “urdhri” printimi e prerjesh të reja monetare, pa nevojën e analizën e duhur, mund të çojë deri në një gjendje hiperinflacioni. Por nuk duket të arrihet aty. Për më tepër, përvoja e deritanishme ka dëshmuar se as nuk mund të gabohet më dhe as nuk mund të lejohet që të shkohet deri aty...