Burgu i kafshëve

TEK MURI

Muri është shpikje e madhe e njeriut të qytetëruar për t‘u mbrojtur nga njeriu i paqytetëruar. Në kohët e vjetra, në mungesë të mjeteve të tjera, njeriu i qytetëruar që, për rrjedhojë, ishte edhe më i dobët fizikisht, gjente te ngritja e një muri të vetmen mënyrë për t‘u mbrojtur nga fiset e të egjërve të pyllit që, si të tillë, ishin edhe më të fortë fizikisht. Më përpara akoma, muret kishin shërbyer për t‘u mbrojtur nga kafshët e egra të pyllit, por kur njeriu i zhduku ato, murit i doli të lozte një funksion të ri, të mbronte ca njerëz nga ca njerëz të tjerë. Sa për t‘u freskuar kujtesën, çojeni mëndjen te Muri i Adrianit në Skoci, te vija e Mazhinosë, apo te Muri i Madh Kinez. Shekujt rrodhën varg, por funksioni i mureve nuk ndërroi, derisa njerëzit kujtuan se u qytetëruan aq shumë, sa prishën edhe murin e fundit që kish mbetur në mes tyre, Murin e Berlinit. Ta prishim, thanë, tani jemi aq të qytetëruar sa të mos mbrohemi më me mure nga njëri-tjetri, por me ligje.

Para ca kohe Bashkia e Tiranës zuri të ngrejë një mur. Zuri të rrethojë me mur Parkun e Tiranës. Ky mur i shekullit XXI, vërtet që po lartohet që të kryejë atë funksionin e lashtë të ruajtjes, por, si çdo gjë që në këtë vënd është së prapi, edhe muri është së prapi: Nuk do të ruajë njerëzit nga pylli, por pyllin nga njerëzit. Që të merremi vesht. Një copë e këtij muri ka filluar vite të shkuara, që kur punoja vetë në Bashki, atëherë kur u mbarua ajo copë e tij që shkon anës Parkut nga krahu i rrugës së Elbasanit. Aso kohe kam qënë (dhe jam edhe sot) pro ngritjes së këtij muri. Nëse avancimi i betonit të pallateve nuk vazhdoi më tej të zinte edhe atë ç‘kish mbetur nga Parku, kjo qe vetëm falë faktit se nuk e kapërceu dot atë murin. E paçin dorën e lehtë ata punëtorët e murit, e u vaftë puna mbarë.

BRENDA MURIT

Ca më tej murit që po ngrihet, një tjetër copëz natyrë thërret me dëshpërim për shpëtim: Kopshti Zoologjik. Para ca ditësh, desha të përsëris spiralen e historisë dhe, siç më kishin çuar mua prindërit tri dekada më parë, thashë të çoj edhe unë time bijë tri dekada më pas. Ajo ç‘ka pashë atje nuk thuhet me fjalë, por unë do përpiqem ta them me fjalë, se veç fjalën kam në dorë. Ato pak kafshë të mbetura midis hekurave vetëm pak hapa larg nesh, vazhdojnë të lëngojnë një robëri të pamerituar.

Studionjësit thonë se një çift luanësh apo arinjsh, i lirë në natyrë ka një territor që shkon nga 10 deri në 30 km2, fushë e hapur, pemë, bar, kafshë gjahu, diell e ajër. A s‘më thoni dot, se si e ndiejnë veten ata dy luanët e mbyllur në një kafaz të lagësht, të ftohtë e të zymtë, jo më i madh se 20 m2?! Kafazi është i mbyllur me beton më të katër anët, me një palë hekura të trashë dhe, mbi to, edhe me dy palë rrjetë teli të imtë dhe në fund edhe me një kafaz xhami së jashtmi, që pemët jo vetëm të mos shihen dot nga të gjorat kafshë, por as shushurima e gjetheve të mos u mbërrijë në veshë sa për t‘i nanurisur.

Më tej janë dy shqiponja e gjysmë. Kjo gjysma, është ajo shqiponja që u kap para ca muajsh me krah të thyer nga ca fshatarë dhe që, vetëm falë këmbënguljes së nja dy dashamirëve, u arrit t‘u merrej fshatarëve (që do e mbushnin me pambuk) dhe të mbyllej aty, në Burgun e Kafshëve të Tiranës. M‘u thaftë dora që shkrojta atëhere, se s‘kish gjë më të trishtë se sa ta shihje tani të mbyllur aty në kafaz me një një krah që i varej përtokë dhe me sytë të ngulur në një pikë prej ku nuk i lëvizte, sado që u përpoqa t‘i bëj shenja. Po ta kisha lënë të ngordhte atëhere, sot të paktën shpirti do t‘i bridhte i lirë lart në qiell.

Pastaj vjen një kafaz me një ujk të vetmuar që, me rregullsinë e të çmendurit, bën vajtje-ardhje 3-metroshe në një cep të qelisë së tij. Gjithsej jo më tepër se nja 10 shpirtra të mallkuar nga perënditë që i krijuan, që të rrinë brenda muresh të trasha betoni. Eci më tej. Pellgje të thara, që dikur kanë qenë liqenthe dhe, pranë tyre, dy rrethime brenda të cilave rrotullohen ca lama të lodhura, qime-rrjepura e gjithë plagë, që ngulin turinjtë midis vrimave të rrjetës së telit, duke pritur mëshirën e ndonjë fëmije që mund t‘u zgjasë pak bar.

Pellgu i fundit nuk është i tharë. Është i mbushur me një ujë të qelbur kundërmues, të mbuluar me plehra dhe që vënde-vënde është trashur e bërë baltë. Në të përpëliten ca pata dhe një mjellmë e vetme, njëckë e vetme që, nisur nga dokumentarët e Geografic Chanel, di se ngjyrën origjinale duket ta ketë pasur të bardhë. Ajo mjellma e këtushme është ngjyrë e verdhë në kafe, për shkak të ujit të qelbur. Pyes dhe më thonë se uji nuk ju ndërrohet prej shumë kohësh, për shkak se tubat nuk funksionojnë prej shumë vitesh. Tani, kohë pas kohe, vjen një autobot i cili sjell ujë pastër sa për të holluar tretësirën ku notojnë të gjorat shpendë. Duhet të jenë të vetmit shpendë në botë që gëzohen nga zhurma e makinës se ju sjell ujin, pasi në botën e lirë shpendët i tremb zhurma.

JASHTE MURIT

Meqë ra fjala te zhurma. Mos kujtoni se Kopshti Zoologjik është një oaz qetësie. Por, as mos kujtoni se është i mbytur nga britmat dhe klithmat e kafshëve dhe shpendëve. Ato fatzeza janë aq të tretura nga uria, sa nuk mund t‘ia lejojnë vetes luksin të harxhojnë energji për të klithur, siç Zoti i ka krijuar. Jo, Kopshti Zoologjik është i mbytur nga zhurmat e ndërtimit. Përgjatë gjithë perimetrit të tij ndërtohet, jo shtëpi e vila, por pallate, ku me 6 e ku me 8 kate. Zhurmojnë betoniera, gurë fleksibël, sqeparë, vinça, pompa, sharra e gjithfarë veglash që ka çpikur njeriu i qytetëruar për të kafshuar natyrën.

Kopshtin, nga gardhi e brenda e ka Bashkia e Tiranës, ndërsa nga gardhi e jashtë e ka Komuna e Farkës. As që po lodhem t‘u them se t‘u përshkruaj se ç‘po ndërtohet ngado përreth e deri rrëzë gardhit, pasi pena është e dobët e s‘ia del dot ta thotë me fjalë. As të them "masakër urbane" s‘vlen, se është thënë e stërthënë. Lëshoj vetëm një mallkim nga brënda vetes: kush i ka lëshuar këto leje e ka mbushur xhepin, mos ua paftë hajrin atyre parave!

Ata që kanë përfituar duke mbushur xhepat sa s‘u çahen nga shkatërrimi i kodrave rrethuese të kryeqytetit, nuk bëhen më tepër se 40 a 50 vetë. Nja tri a katër kryeministra e ministra që kanë mbyllur e mbyllin sytë, nja katër a pesë kryetarë e ish-kryetarë komunash, nja 10 a 20 funksionarë të tjerë, polici ndërtimi, zyra urbanistike e të tjerë të këtij kallëpi. I gjithë qyteti me 400 a 500 mijë banorë, nuk është në gjendje t‘i bëjë ballë këtyre 40 a 50 vetëve. I bie dhjetëmijë kundër një. E shihni pra se sa të pazotë jemi ne shqiptarët për t‘u organizuar e për t‘i bërë ballë të keqes?!

Të kthehemi prapë te Kafshët. Në të gjithë botën, kopshtet zoologjike rrethohen me hekura që, ato që janë brenda të mos dalin dhe të hanë ata që janë jashtë. Në Shqipëri, ku siç e thashë gjithçka është së prapi, hekurat e rrethimit shërbejnë që ata që janë jashtë, të mos hanë edhe atë pak vënd që ka mbetur brenda. Edhe kjo së prapi, si në kohë të Komandantit, kur kufiri ruhej me ushtarë e tela me gjemba, jo që të mos hynin ata që ishin jashtë, por të mos dilnin ata që ishin brënda.

Dal jashtë i tromaksur duke mallkuar veten. Për të nxjerrë dufin që më është mbledhur lëmsh në fyt, i telefonoj një miku që merret me kafshët. Ma kthen se e di situatën po s‘ka ç‘të bëjë dhe më lutet që të mos ja përshkruaj se i vjen ulçera. Mbyll telefonin dhe marr një tjetër, që është edhe më ambjentalist se i pari. Ky sikur të kish përgjuar të parin, ma pret edhe më shkurt: "aman mos më thuj gjo, se s‘mbaj më". Të nesërmen takoj një tjetër që, rron më shumë duke bredhur maleve sesa nëpër qytete, por edhe ky nuk pranon të dëgjojë. Çar do nga unë, më thotë, të marr pushkën me dylbi dhe të shkoj e të vras ndonjërin?

Ndërsa ju po lexoni këto radhë, mos harroni se atje brenda gardhit, kafshët vazhdojnë të vuajnë pa faj, ndërsa jashtë gardhit vazhdojnë të ngrihen shtylla betoni. Megjithatë, kafshët e gjora të mbyllura atje brenda, të sëmura e të drobitura, me lunga qelbi e qime të rëna, të uritura, të trembura e të stresuara, e kanë një mision fisnik për të cilin duhet të mbeten aty edhe në atë gjendje dëshpërimi. Sot, Kopshti Zoologjik ka mbetur si një pykë e fundit gjelbërimi e futur mes një marrie pallatesh që e kanë rrethuar ngado. Ditën që, për shkak të ngordhjes së tyre ato gjallesa nuk do të jenë më aty, do të mungojë edhe sebepi i fundëm që bën që Kopshti të mos zihet me pallate. Duroni kafshë të gjora, duroni në emër të jetës së amëshueme që ju pret në botën tjetër, si shpërblim i vojtjeve të padrejta që hoqët në botën e njerëzve, duroni edhe në emër të fëmijëve tanë, që ende kanë një copëz tokë me bar, falë sakrificës tuaj sublime.

P.S. Kam hall se mos më thonë që me shkrime si ky, po dëmtoj kauzën e madhe të opozitës. Unë jam gati të sakrifikoj për këtë kauzë, që është vërtet e madhe, mirëpo si i bëhet që t‘ia shpjegojmë këtë gjë edhe luanit qimerënë, ujkut me lëkurë të qelbëzuar dhe mjellmës së përbaltur? Si t‘ua themi që të durojnë edhe ca se, posaqë të shpëtojmë demokracinë, do kthehemi të shpëtojmë edhe ato?!