Shqiperia.Com Portali me i madh Shqiptar
Email Falas @shqiperia.com
Miqte, krijoni komunitetin e miqve tuaj
Chat #shqiperia, vajza djem shqipetare
Dyqani Virtual Shqiptar
Lojra ne Internet
Albania
Hapesira
Artikull Lajm
 

Historia e Shqiperise
Studime nga Abdullah Konushevci

Rreth etimologjisė sė emėrvendit Damastion
Etniku dardan dhe horonimi Dardania
Kulti i virgjėreshave nė toponimi
Metateza e likuideve dhe evoluimi /ti/>/ē/
Kosovo ėshtė calque linguistique i emėrvendit Truda
Bashkėsia toponimike me rrėnjėn dim/tim ‘shtėpi’
Fjalori fetar i shqipes dhe feja e shqiptarëve
 
 
 
 
 

 

Onomastikė

Kulti i virgjėreshave nė toponimi

nga Abdullah Konushevci

• Kulti i virgjėreshave qe shumė i gjallė nė kulturėn shqiptare, pėr tė cilin dėshmojnė jo vetėm veprat e Durhamit, studimi i T. Vukanoviqit, por edhe toponimet e ndryshme, qė kanė dalė pikėrishit nga fjala ēikė ‘virgjėn’. Prandaj, qoftė Manastiri i Deviqit, qoftė Koretica, qoftė emėrvendi Kėzllar mund tė shihen si njė interpretatio slavica, pėrkatėsisht graeca ose turca tė toponimisė shqiptare

Dihet se nė qytetėrimin e lashtė grek Hestia, hyjnesha e vatrės, e bija e Kronit dhe e Reas, gėzonte njė respekt tė madh. Ndonėse e kėrkojnė pėr grua Poseidoni dhe Apoloni, ajo mbeti virgjėreshė. Ajo qe personifikim i vatrės shtėpiake dhe i flakės sė shenjtė, qė rri ndezur pa pushuar nė banesat dhe nė tempujt. Ajo adhurohej edhe si mbrojtėse e familjeve, e qyteteve dhe e kolonive. Grekėt, kur donin tė themelonin njė koloni, merrnin nga metropoli zjarrin e Hestias pėr tė ndezur vatrėn e atdheut tė ri. Simbol i saj ishte flaka. Mė vonė ajo fiton atribute tė reja: paraqitet nė njė pozė madhėshtore me njė pishtar dhe me njė skeptėr nė dorė dhe me njė vel mbi supet. Nė Romė ajo identifikohej me hyjneshėn e vatrės sė shtėpisė, Vestėn (Dhama, 114 & 115).

Kulti i virgjėreshės a virgjėreshave qe mjaft i gjallė edhe nė kulturėn shpirtėrore shqiptare. Madje, edhe Kanuni, qė qe nė tė vėrtetė njė mishėrim juridik i organizimit patriarkal tė shoqėrisė shqiptare, para kėtij kulti u tregu i epshėm, duke bėrė koncesione tė konsiderueshme. Kėshtu, Durham, nė veprėn e saj “Shqipėria e Epėrme”, etj., e gjeti mjaft tė gjallė kultin e virgjėreshės nė Shqipėri. Ajo vė re se prishja e fejesės nė djep mund tė bėhej vetėm po qe se vajza do tė betohej para dėshmitarėve se do tė mbetej virgjėreshė pėr jetė tė jetės. Lidhur me kultin e virgjėreshės nė Malėsinė e Madhe, ajo thekson: “Njė vajzė qė ėshtė betuar tė mbetet virgjėreshė, ‘virgjėn shqiptare’ nė Malėsinė e Madhe, nė rast se i ati nuk lė pas ndonjė djalė, mund tė trashėgojė tokėn e saj dhe ta punojė. Me vdekjen e saj toka i takon mashkullit mė tė afėrt, si trashėgimtar i babait tė saj. Kėto gra, si rregull, mbajnė rroba burrash dhe mund tė mbajnė armė” (SHE, f.125). Veē pėrshkrimit tė takimeve tė ndryshme me ‘virgjinat shqiptare’, nga kjo vepėr po veēojmė edhe njė gojėdhanė: “Po ecnim pėrmes pyllit kur pamė anash njė gur tė madh. Njė vajzė qė na ishte aq e mirė, pothuaj shenjtore, kishte bėrė be se do ta ēonte atė gur nė kishėn e Berishės. Me ndihmėn e mrekullisė ajo e mbajti njė rrugė tė gjatė, por kėtu nė pyll ajo dėgjoi zėrin e fyllit tė njė bariu dhe ngriti sytė dhe e pa: ai ishte i pashėm. Ajo harroi ato punėt e shenjta qė i kishin marrė mendtė dhe e pushtuan tani mendime tokėsore. Shkėmbi i ra nga kurrizi dhe kur u pėrpoq ta ngrinte pėrsėri, e pa se i kishte ikur fuqia dhe guri kishte mbetur aty edhe sot e kėsaj dite” (SHE, 165).

Megjithatė, njė trajtim mė tė denjė dhe mė tė hollėsishėm kjo dijetare do t’i bėjė kultit tė virgjėreshave nė veprėn “Prejardhja e disa fiseve dhe disa kanune e zakone tė Ballkanit” (PFKZB): “Nė Malėsinė e Madhe, nė rast se njė burrė kishte shumė vajza e asnjė djalė, njėra prej tyre me dėshirėn e tij mund tė betohej pėr virgjėri e tė quhej si djali i tij. Ai mund t’i linte trashėgim shtėpinė dhe tokėn, pėr sa tė ishte gjallė ajo, pastaj i kthehej trashėgimtarit mashkull mė tė afėrt…

Nė fiset e Dukagjinit, ku virgjėreshat nuk veshin petka burrash, ato gjatė gjithė jetės as nuk e trashėgojnė dot tokėn e as e punojnė, si nė Malėsi tė Madhe. Toka i kalon trashėguesit mashkull dhe ai duhet t’i paguajė virgjinės ēdo vit 300 okė misėr, 18 okė raki dhe 30 okė verė. Ajo mund ta detyrojė qė t’ia paguajė, duke iu drejtuar Kėshillit tė Pleqve” (PFKZB, 481).

Ky kult, veē nė Malėsinė e Madhe, ka qenė i gjallė edhe nė Drenicė, siē dėshmon edhe Tatomir Vukanoviq nė veprėn “Drenica, druga srpska Sveta Gora”,  i cili thotė se ato njihen nė popull me emrin virgjinat ose mashkulloret. Ai na jep edhe njė shembull tė njė virgjėreshe, qė veshet si mashkull, e cila nga Sala merr emrin Sali, meqenėse nuk pajtohet tė martohet me burrin, qė i kanė zgjedhur pėr fat tė saj. (f. 138).

Ky kult i virgjėreshės, me sa duket, ėshtė njė mbetėz e sistemit tė materiarkatit dhe nė thelb ka karakter pagan. Por, mė vonė, nėn ndikimin e kodit heroik, virgjėreshat u dalluan edhe heroina, kurse nėn ndikimin e kodit religjioz: sipas Durhamit, shumica e tyre hynin nė Urdhrin e Tretė tė franēeskanėve, ato fituan edhe tipare religjioze, shenjtėruese.

Nė Shqipėri ekziston emėrmali ose oronimi Mali i Ēikės. Po ashtu, me sa dimė, ekziston nė toponiminė shqiptare edhe emėrvendi Shteg-Vashė.

Megjithatė, vėmendjen tonė ka tėrhequr toponimi Ēikatovė, dokumentuar si Ēikotovo mė 1455, si dhe toponimet e tjera pėrreth kėtij fshati. Te ky toponim ne shohim shumėsin e emrit ēikė, sh. Ēikat, zgjeruar me sufiksin –ova, qė mund tė jetė prapashtesė adverbiale sllave ose fjala turke ova ‘fushė’. Etimoligjikisht kėtė fjalė ne e gjejmė tė dalė nga trajta e tij mbiemėrore e paēikur, e paprekur, e paprishur, siē e dėshmon edhe togfjalėshi latin virgo intacta. Kėtė e pohojnė edhe ndėrtimet e ndryshme: Nusja na doli ēikė, na doli e virgjėn, e paprekur; Ishte ēikė, ishte e paprishur, e paēikur ‘intacta’. Manastiri i Deviqit, na thotė mendja, ėshtė vetėm njė trajtė shqiptarizuese e shumėsit tė emrit devica ‘virgjėn’, sh. device me palatalizimin a qiellzorzimin e rregullt tė grupit ce > q. Pėr mė tepėr, si dihet, ėshtė ky manastir i murgeshave nga, vetiu, mund tė kuptohet se ėshtė tempull i shenjtė i virgjėreshave. Madje, ky emėrvend del i dokumentuar si Crkva Djevica (Vukanoviq, 23) qė mė 1455. Prandaj, ne e gjejmė njė interpretatio serbica ose slavica tė toponimit shqiptar Ēikat + -ova. Njė interpretatio greca ne e gjejmė te fshati tjetėr Koreticė/Korroticė, ku fjala kora greqisht ka kuptimin e vashės ose tė virgjėreshės.

Njė interpretim turk tė kėtij kulti tė virgjėreshave ne e hasim edhe te emėrvendi Kėzllar (tur. kėzllar ‘ēikat’) tė sanxhakut tė Trikallės/Tėrhallės.

Meqenėse kėto fshatra patėn njė zhvillim tė bujshėm ekonomik, ato u zgjeruan, duke krijuar kėshtu Ēikatovėn e Vjetėr dhe Ēikatovėn e Re, si dhe Koreticėn e Epėrme dhe Koreticėn e Poshtme, problem ky mė shumė i studimeve sociologjike dhe demografike. Nga aspekti gjuhėsor, mund tė thuhet se ato u zhvilluan sipas modelit antik Epirus Novus ‘Epiri i Ri’ dhe Epirus Vetus ‘Epiri i Vjetėr’, si dhe Moesia Superior ‘Mezia e Epėrme’ dhe Moesia Inferior ‘Mezia e Poshtme’.

Me njė fjalė, tė gjitha kėto emėrvende krijojnė njė bashkėsi toponimike leksemash tė ndryshime, por kuptimesh tė njėjta, duke zbuluar kėshtu larushinė e madhe tė sistemit toponimik tė Kosovės.



ShqiperiaCom Toolbar Install

  Faqe në rrjetin tonë: Krijo miqesi, vajza dhe djem shqiptare Lajme, Shtypi i Dites, Gazeta Komuniteti me i lire shqiptar ne internet Sporti Shqiptar, Kategoria Superiore dhe Kategoria e Pare Chat Shqiptar
ShqiperiaCom Sh.p.k
Copyright © 2008 ShqiperiaCom. Të gjitha te drejtat e rezervuara.
Kompania | Konfidenca | Vende Pune | Reklamo tek ne | Adresa